De jaren 1980-1989 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 20e eeuw.

Gebeurtenissen en ontwikkelingen

Tijdelijke persvrijheid: Solidarność-krant uit juli 1981, met artikel over de Opstand van Warschau, die daarvoor altijd taboe was.

Hervorming in Oost-Europa

• In Polen breken grootschalige stakingen uit, en de regering ziet zich gedwongen de onafhankelijke vakbond Solidarność (Solidariteit) toe te staan. In december 1981 verandert de koers van de Poolse communistische partij echter, De noodtoestand wordt uitgeroepen, Solidarność wordt weer verboden, en de politieke repressie wordt harder.
• De nieuwe partijleider in de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov, ziet dat de Sovjet-Unie op een bankroet afstevent door de geweldige kosten die de wapenwedloop met de VS met zich meebrengt. Ook is het morele gezag van de communistische partij tot een dieptepunt gedaald. * Gorbatsjov brengt radicale hervormingen in de Sovjetpolitiek, onder de namen glasnost (openheid) en perestrojka (herstructurering). Hij hoopt dat door de mensen meer politieke vrijheid te geven de problemen zich vanzelf zullen oplossen.
• Een van de besluiten van Gorbatsjov is dat de Sovjet-Unie en het Warschaupact niet zullen ingrijpen indien in de andere communistische landen in Europa politieke hervormingen zullen worden doorgevoerd. In Polen wordt bij een nieuwe crisis Solidarność weer toegestaan, en in 1989 worden er open verkiezingen gehouden voor een senaat. Na veel politieke perikelen komt er in augustus 1989 een regering geleid door Solidarność-lid Tadeusz Mazowiecki.
• In een kettingreactie vallen hierna de andere Oostblokregeringen, en aan het eind van het jaar zijn ook in Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Oost-Duitsland, Bulgarije en Roemenië de communistische regeringen gevallen, of hebben ze vrije verkiezingen toegestaan. Alleen in Roemenië gaat de val van dictator Nicolae Ceauşescu met geweld gepaard; in de andere landen is de machtsovername vrijwillig, of slechts onder druk van vreedzame protesten. Een historische datum is de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989.

China

• China slaat onder Deng Xiaoping een nieuwe koers in, samengevat met de leus "één land, twee systemen". Aan de oostkust worden enkele vrije economische territoria ontwikkeld, waar de staatseconomie wordt vervangen door een markteconomie en waar westerse landen handel konden drijven. Dengs 'opendeurpolitiek' brengt ook culturele vrijheid. Voor het eerst mag de jeugd luisteren naar westerse popmuziek, en direct wordt Michael Jackson razend populair. Politiek gezien houdt de communistische partij echter de teugels strak in handen. Als in 1987 studentenonrust te lang duurt, moet partijleider Hu Yaobang plaatsmaken voor premier Zhao Ziyang. Deze wordt op zijn beurt onder huisarrest geplaatst als studenten in mei 1989 het Plein van de Hemelse Vrede bezetten. Op 4 juni bezet het Volksleger het plein, en smoorde het verzet in bloed.

Economische crisis en conservatieve wending

• De oliecrisis van 1979 veroorzaakt een economische terugval in de wereld. Samen met de Iraanse Revolutie in Iran, de langdurige gijzeling van Amerikaans ambassadepersoneel in Teheran en de Russische inval in Afghanistan leidt dit tot grote spanningen in de wereld van 1980.
• In het Verenigd Koninkrijk (1979), de Verenigde Staten van Amerika (1981) en West-Duitsland (1982) kwamen conservatieve regeringen aan de macht. De jaren 80 waren het decennium van respectievelijk Margaret Thatcher, Ronald Reagan en Helmut Kohl. Uit de pas liep Frankrijk, dat voor het eerst sinds 1956 een socialistische regering (1981) kreeg onder leiding van François Mitterrand.
• Toonaangevend op wetenschappelijk economisch gebied wordt de Chicago School onder leiding van Milton Friedman. Deze stroming wilde de vraagkant van de economie bepalend maken, en de staatsinvloed terugdringen. Ook de dictaturen in Zuid-Amerika, zoals die van Augusto Pinochet in Chili, hingen deze school aan.
• Premier Thatcher voert wetgeving door die de macht van de Britse vakbonden flink beperkt. Als ze een aantal verliesgevende kolenmijnen wil sluiten, komt ze in conflict met de machtige mijnwerkersbond van Arthur Scargill. Na een maandenlange staking moet ook deze het hoofd buigen.

Oorlogen

• De Falklandoorlog tussen het Verenigd Koninkrijk en Argentinië. Nadat de inval in "los Malvinas Argentinas", zoals de Argentijnen de Falkland eilanden noemen, in 1982 door de Britten is afgeslagen, wordt de positie van de militaire dictatuur onhoudbaar. De vrije verkiezingen in 1983 worden gewonnen door de Radicale Partij, en Raúl Alfonsín wordt president. In 1985 wordt een monsterproces gevoerd tegen de junta en haar handlangers, maar dit leidt tot onrust in de legerplaatsen en enkele mislukte coups. Regering en parlement zien zich gedwongen om met een "punto final" (eufemisme voor een algemene amnestie) van verdere vervolgingen af te zien. Het land verandert in een financiële chaos doordat de peronisten iedere samenwerking weigeren en de economie kapotstaken.
• De oorlog tussen Irak en Iran, waarbij de VS het regime van Saddam Hoessein steunen, kost aan beide zijden enorme aantallen doden en gewonden en eindigt in een ongemakkelijke "vrede" tussen de beide landen.
• De Sovjet-Unie valt Afghanistan binnen (eind december 1979), om het communistische bewind daar te steunen, maar Het verzet leidt tot het ontstaan van een aantal fundamentalistisch-islamitische strijdgroepen, de Moedjahedien. Deze hebben vooral succes tegen de Russische luchtmacht met hun door de Amerikanen verstrekte Stinger luchtdoelraketten, die vanaf de schouder kunnen worden afgeschoten. Het Rode leger moet zich in 1989 gehavend en geblameerd terugtrekken.

België

• Bij roofovervallen door de Bende van Nijvel op Delhaize-winkels vielen zeventien doden. De daders worden nooit gepakt.

Nederland

• Onder 2 kabinetten van Ruud Lubbers (CDA-VVD) wordt het grootste deel van het decennium een strikte bezuinigingspolitiek gevoerd.
• Nederland gaat over op kabeltelevisie, eerst lokaal en vervolgens landelijk. De "harken" verdwijnen van de daken en buitenlandse zenders komen in de huiskamers. Op Nederland gerichte reclame is aanvankelijk verboden. Maar in 1989 doet met RTL-Veronique de commerciële televisie haar intrede.
• De massale werkloosheid, en met name de jeugdwerkloosheid, wordt bestreden door arbeidstijdverkorting en Vervroegde uittreding, in ruil voor inlevering van loon door de werknemers. Zo herstelt het Nederlandse bedrijfsleven zijn internationale concurrentiepositie en komen banen vrij voor jonge werklozen.

Suriname en de Nederlandse Antillen

• Het voormalige Nederlandse Rijksdeel gaat dit decennium door een diep dal. Een arbeidsconflict tussen een aantal onderofficieren en legerbevelhebber Elstak ontaardt op 25 februari 1980 in de sergeantencoup. In feite ging het over de incompetentie en corruptie van het burgerlijke bewind sinds de onafhankelijkheid in 1975. Een militaire commandoraad waarin onder andere Desi Bouterse, Roy Horb, Chas Mijnals, Ivan Graanoogst en Henry Neijhorst, laat aanvankelijk het regeren over aan de arts Henk Chin A Sen. Maar in 1982 ontpopt Desi Bouterse zich als een dictator, die op 8 december vijftien tegenstanders laat executeren. Nederland schort na deze Decembermoorden de ontwikkelingshulp op.
• Vanaf 1986 bestrijdt het zogenaamde "Junglecommando" onder leiding van de ex-lijfwacht van Bouterse Ronnie Brunswijk het Surinaamse leger. Ondertussen gaat ook de economie van Suriname nog steeds bergafwaarts. "Bouta", aan alle kanten in het nauw, zoekt steun bij de "oude politieke partijen". In 1988 komt een nieuwe grondwet tot stand, maar de burgerregering van Ramsewak Shankar wordt nog volledig gedomineerd door Bouterse. In 1990 blijkt de sterke positie die de militairen nog steeds hebben uit de Telefooncoup die eind dat jaar gepleegd wordt.
• Aruba verwerft in 1986 een status aparte binnen het koninkrijk, los van de Nederlandse Antillen. Het eiland moet toestemmen in een totale onafhankelijkheid in 1996.

Afrika

• Grote droogte leidt in Oost-Afrika tot misoogsten in 1982 en 1983, en tot hongersnood in 1984. De beelden op televisie inspireren de muzikant Bob Geldof tot de vorming van Band Aid en tot de organisatie van Live Aid.
• De voedseltekorten leiden in de Soedan tot de val van de dictator Nimeiry.
• Ook in de Sahel in West-Afrika leiden droogte en ontbossing tot hongersnood en sterfte van volk en vee.
• In Zuidelijk Afrika nadert de confrontatie tussen de "frontlijnstaten" en het apartheidsbewind in Zuid-Afrika verder toe. Zimbabwe, dat officieel onafhankelijk is geworden, voert onder Robert Mugabe binnenlands een gematigde politiek tegenover de blanke boeren, maar het steunt de linkse regeringen en revolutionaire bewegingen in de regio. De Mozambikaanse Burgeroorlog en de Angolese burgeroorlog hebben een zeer bloedig verloop, en zijn de lokale slagvelden van de koude oorlog.

Wetenschap en techniek

• in september 1981 gaat de eerste TGV-hogesnelheidstrein rijden tussen Parijs en Lyon. Frankrijk wil een netwerk van dergelijke lijnen aanleggen. Samen met het Verenigd Koninkrijk begint het in 1986 met het graven van de kanaaltunnel.
• Door de verbeterde IC-techniek kunnen steeds goedkopere computers worden gemaakt voor de consumentenmarkt. Dit vormt het begin van de homecomputer. Populair worden de Amiga, Atari ST en Commodore 64. Voor serieuzer doelen komen op de markt de Apple Macintosh en vooral de IBM Personal Computer, die draait onder MS-DOS. Grotere bedrijven en overheidsinstellingen gaan gebruikmaken van intranet: intern verbonden netwerken, meestal bestaande uit een centrale server met verspreid staande terminals.
• De eerste onderlinge verbindingen van verschillende intranetten in de VS met behulp van het al langer bestaande ARPANET ontstaan: het begin van het internet.
• Introductie van de autotelefoon.

Cultuur

• Het zijn de jaren van de grote blockbusters in de bioscopen: Star wars en Indiana Jones, met in de hoofdrol Harrison Ford

Aids

• In 1982 verschijnen berichten over een onbekende dodelijke ziekte in de Verenigde Staten die door de uitschakeling van het immuunsysteem in het menselijk lichaam slachtoffers maakt onder vooral homoseksuele mannen en hemofiliepatiënten maar ook onder heteroseksuelen met veel wisselende partners. De ziekte wordt bekend als aids. Al snel volgt in 1983 de ontdekking van de veroorzaker, het hiv-virus, en een aidstest in 1984. In 1987 komt de aidsremmer ATZ op de markt. De overheid gaat in campagnes het veilig vrijen aanmoedigen.

Jeugdcultuur

• In de grote steden van Nederland, met name in Nijmegen en Amsterdam, ontaardde de in de jaren 70 ontstane kraakbeweging. De steun onder de bevolking voor het kraken tegen de leegstand verliep, toen een steeds militantere groepering van autonomen de overheid ging ontkennen en parallelle structuren in het leven riep voor woningtoewijzing en ordehandhaving. Uiterlijke kenmerken: zwarte kleding en hanenkam.
• Dat in het begin van de jaren 80 de punkcultuur hoogdagen beleefde, werd mede veroorzaakt door de enorme jeugdwerkloosheid.^[bron?] Ten gevolge van de economische wereldcrisis hadden enige generaties schoolverlaters nauwelijks kans op de arbeidsmarkt. Ook maakte een herleven van de Koude Oorlog de jongeren bang voor een kernoorlog. Het algemene pessimisme werd door Wim de Bie en Kees van Kooten vertaald in de term 'doemdenken'.
• Deze stemming wordt in de loop van het decennium verdrongen door het escapisme. De jeugd trekt zich terug in een hypercommerciële popcultuur. Er heerst een gevoel van "alles kan en alles mag zolang ik het maar kan betalen". Het snobisme viert hoogtij. Voorbeelden hiervan zijn de in Vlaanderen beruchte Millet-reportage van Paul Jambers, de serie Miami Vice en de film Wall Street. Een andere exponent hiervan is het fenomeen van de yup (young urban professional), jonge succesvolle zakenlieden, vaak werkzaam in de opkomende IT, die hun pasverworven rijkdom maar al te graag aan de wereld willen tonen door statussymbolen als snelle sportwagens en dure modekleding.

Stad en land

• In Londen worden de Docklands, het vervallen havengebied, omgebouwd tot een hip stadscentrum. Zij worden een voorbeeld voor de revitalisering elders in steden van oude havens.
• De suburbanisatie zet door in de post-industriële maatschappij, ook in België en Nederland. Zo wordt Almere het toevluchtsoord voor arbeiders uit Amsterdam.
• De volkswijken in de grote steden worden bevolkt door grote gezinnen uit de Islamitische wereld, die steeds minder gastarbeider en steeds meer werkloze immigranten zijn. Als reactie ontstaan het Vlaams Blok van Filip de Winter en de Centrumdemocraten van Hans Janmaat.

Religie en spiritualiteit

• Opkomst van de new age-beweging.

Milieu

• De Kernramp van Tsjernobyl zorgt voor verspreiding van een enorme hoeveelheid radioactief materiaal in de lucht. In veel Europese landen gaan plannen voor nieuwe kerncentrales in de ijskast. In Nederland leidt een brede maatschappelijke discussie tot dezelfde uitkomst.
• In Lekkerkerk wordt de bodem van een nieuwbouwwijk gesaneerd nadat honderden vaten met chemisch afval zijn opgegraven. Daarna blijken ook veel andere plaatsen ernstig verontreinigd door de industrie, zoals de Volgermeerpolder bij Amsterdam en het Griftpark te Utrecht.
• De delta van Rijn en Maas heeft zwaar te lijden van lozingen door de kalimijnen in Elzas-Lotharingen en de zware industrie in Wallonië. Een brand bij Sandoz in Bazel brengt tonnen giftige stoffen in de Rijn. Maar ook wordt gestart met het uitzetten van jonge zalmen in Duitsland.
• Greenpeace voert actie op de wereldzeeën tegen vervuiling, jacht op walvissen en jonge zeehonden, en onderzeese atoomproeven. Hun schip de Rainbow Warrior wordt door twee commando's van de Franse geheime dienst tot zinken gebracht.
• In Nederland wordt begonnen met de herintroductie van de bever, de otter en de raaf.
• De zure regen veroorzaakt sterfte van bossen. De uitstoot van ammoniak en stikstof moet worden teruggebracht. Veehouders worden beperkt in het uitrijden van mest op hun land en nieuwe auto's worden voorzien van een katalysator.
• De sanering van de Europese visserij wordt voortgezet. Er komt een sloopregeling voor vissersschepen en er komen beschermde visgebieden, zoals de scholbox, een reservaat in de Noordzee dat in 1989 wordt ingesteld ter bescherming van jonge schol.

Sport

• Oranje won het EK voetbal in 1988 tegen de Sovjet-Unie met 0-2. In de halve finale werd Duitsland verslagen met 2-1. Hiermee werd naar de mening van vele Oranjefans eindelijk revanche genomen voor de nederlaag in de finale van het WK voetbal van 1974 (2-1) toen Duitsland ook de tegenstander was.
• De Rode Duivels eindigden op het EK voetbal in 1980 op de tweede plaats, na een 2-1 nederlaag tegen West-Duitsland in de finale. Op het WK voetbal in 1986 werd het Belgisch voetbalelftal vierde, nadat het in de halve finale met 2-0 verloor van Argentinië. Dit waren de twee beste prestaties van de Rode Duivels tot nu toe.
• In 1980 wint Jack Middelburg de Grote Prijs Wegrace van Nederland voor motorfietsen tijdens de Asser TT. Hij doet dat opmerkelijk genoeg met een gebroken been. Hij zal later nog de Grand Prix van Groot-Brittannië op het circuit van Silverstone winnen. In 1984 komt hij om tijdens een stratenrace op het circuit van Tolbert.
• Het beroemde duo Egbert Streuer en Bernard Schnieders weet drie maal achter elkaar het wereldkampioenschap zijspannen te winnen, maar de thuis-Grand Prix wil maar niet lukken. In 1987 gebeurt het dan eindelijk. Ze worden het meest succesvolle Nederlandse duo in de motorsport, waarbij Streuer een van de meest succesvolle coureurs aller tijden is.
• In het begin van de jaren 80 is Jan Lammers de enige van de vele Nederlanders die het hebben geprobeerd in de Formule 1 bleef, hoewel zijn beste prestatie een vierde startpositie is in Amerika. In 1986 weet Huub Rothengatter tot de elite-wereld van autosport door te dringen en weet er een tweede seizoen aan vast te knopen. Lammers wint in 1988 met Jaguar de 24 uur van Le Mans.
• Joop Zoetemelk won in 1980 de Tour de France. Dit decennium zou er nog een aantal Nederlandse touretappezeges zijn, onder andere van Steven Rooks.

Popmuziek

• megasterren Michael Jackson, Prince en Madonna.^[1]
• new wave zoals The Cure en Talking Heads
• rock zoals U2, Queen,Toto,de Simple Minds en Dire Straits.
• ska zoals Madness en The Specials.
• pop zoals Duran Duran en Wham!.

• In Nederland komt de zogenaamde nederpop opzetten, met bands als de Frank Boeijen Groep, Toontje Lager, Doe Maar, Het Goede Doel en VOF de Kunst.
• België zet zich muzikaal op de wereldkaart met het New Beat-genre. Dit genre was ontstaan doordat enkele dj's bepaalde platen (zoals van Nitzer Ebb en A Split Second) op 33 toeren in plaats van 45 toeren gaan draaien, met een pitch van +8. Uit dit genre komen acts zoals Confetti's en Erotic Dissidents voort. Later werden vergeten artiesten en platen van onder het stof gehaald en abusievelijk onder een New Beat-stempel opnieuw gelanceerd. New Beat heeft een belangrijke basis gelegd voor de house- en trancescene van de jaren 90. Groepen zoals The Prodigy zeggen door deze stroming te zijn geïnspireerd.

Mode

• Wanneer de punkrage in Engeland is overgewaaid, begint Vivienne Westwood zichzelf als modeontwerper te beschouwen. Onder invloed van de New Romantics-rage die in 1980 de kop opsteekt ontwikkelt ze de succesvolle collectie Pirates die het onberekenbare van de punk combineert met de pronkzucht van kostuums uit voorbije eeuwen. Ze verdiept zich uitgebreid in door haar collega's allang vergeten patronen en technieken. De straatelementen zijn afkomstig van haar man Malcolm McLaren.
• Vrouwen dragen jasjes met schoudervullingen, en beenwarmers.
• Mannen gaan weer vaker naar de kapper. Van voren wordt het haar korter en sommigen dragen een "matje" in de nek.

Amusement

• In een voormalige bloemenveiling te Aalsmeer ontstaat een amusementsindustrie. Joop van den Ende en John de Mol jr. zijn de drijvende krachten, terwijl Guus Verstraete jr. tekent voor vele producties met weinig pretenties en veel plezier.
• De Hilversumse omroepen gaan steeds minder programma's in eigen huis maken, en kopen steeds meer in van Endemol. Maar behalve tv-programma's produceert Aalsmeer ook musicals aan de lopende band.
• Populaire Amerikaanse tv-reeksen zijn Knight Rider en The A-Team. In Vlaanderen kijkt de jeugd massaal naar Merlina. In 1986 wint Sandra Kim het Eurovisiesongfestival voor België. VTM, de eerste Vlaamse commerciële tv-zender, start in februari 1989, wat vrij laat is naar Europese normen.

Trends

• De cd verovert snel de muziekmarkt
• Introductie van de magnetron
• De Rubiks Cube houdt menigeen bezig
• De walkman gaat het straatbeeld beheersen.

Belangrijke personen internationaal

• Ronald Reagan
• Michail Gorbatsjov
• Paus Johannes Paulus II
• François Mitterrand
• Margaret Thatcher
• Helmut Kohl
• Erich Honecker
• Pablo Escobar

Belangrijke personen in Nederland

• Koningin Beatrix
• Gijs van Aardenne
• Hans van den Broek
• Gerrit Braks
• Elco Brinkman
• Wim Deetman
• Mient Jan Faber
• Ruud Lubbers
• Onno Ruding
• Wim Kok
• Frits Korthals Altes
• Rinus Michels
• Ed Nijpels
• Neelie Smit-Kroes
• Ed van Thijn
• Jan Terlouw
• Joop den Uyl
• Marcel van Dam

 Belangrijke personen in Suriname en de Nederlandse Antillen

• Desi Bouterse
• Betico Croes

Belangrijke personen in België

• Leo Tindemans
• Wilfried Martens
• Paul Vanden Boeynants